Pan Jan i pani Barbara są małżonkami, posiadającymi rachunek wspólny. Na rachunek wpływa wynagrodzenie pana Jana oraz emerytura pani Barbary w kwocie 1500 zł. Czy pani Barbara może wypłacić kwotę 4000 zł z ich wspólnego rachunku? Odpowiedź – Oczywiście może wypłacić.
Zanim przejdziemy do omawiania rachunku wspólnego, należałoby wyjaśnić definicję rachunku bankowego. Rachunek bankowy jest umową, zawartą pomiędzy bankiem a klientem w celu przechowywania jego środków pieniężnych, a jeśli umowa to przewiduje, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Rachunek wspólny jest rodzajem rachunku bankowego, ponieważ spełnia te same funkcje, jednakże jego istota polega na tym, że po stronie posiadacza rachunku występują, co najmniej dwie osoby.
Gdzie jest uregulowany rachunek wspólny?
Instytucja rachunku wspólnego jest uregulowana w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140, poz. 939) (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1896). W zakresie osób fizycznych dokładna regulacja znajduje się w artykułach 51 i 51a powyższej ustawy, jednakże zastosowanie mają ogólne przepisy o rachunkach bankowych np. art. 52.
W spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych nie jest możliwe ustanowienie rachunku wspólnego. Relacje pomiędzy Kasą a jej członkiem są bardziej złożone. Oprócz zwyczajnej umowy pomiędzy klientem a SKOK-iem musi również istnieć tzw. więź członkowska. Powyższa więź wypełnia się np. poprzez członkostwo w określonych organizacjach społecznych lub zawodowych i w konsekwencji status członka organizacji daje możliwość przystąpienia do SKOK. Swoista więź pomiędzy członkiem i Kasą powoduje, że nie jest możliwe utworzenie rachunku wspólnego.
Kto może posiadać rachunek wspólny?
Zgodnie z prawem bankowym, rachunek wspólny może być posiadany przez co najmniej dwie osoby fizyczne, kilka jednostek samorządu terytorialnego albo strony umowy o współpracy w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Pomimo utożsamiania rachunku wspólnego, jako rachunku współmałżonków, może być on również zakładany przez dwie dowolne osoby, np. matkę i córkę, braci lub znajomych. W przypadku osób fizycznych nie ma zamkniętego katalogu określającego, kto z takiego rachunku może skorzystać.
Jakie są rodzaje prowadzonych rachunków wspólnych?
Omawiając szerzej istotę rachunku wspólnego pomiędzy osobami fizycznymi należy wskazać, że dopuszczalne jest prowadzenie następujących rodzajów rachunków:
► rachunek oszczędnościowy;
► rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy;
► rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej.
Niezależnie od rodzaju prowadzonego rachunku, każda z umów rachunku bankowego powinna być zawarta na piśmie i zawierać następujące elementy:
- strony umowy;
- rodzaj otwieranego rachunku;
- walutę rachunku;
- czas trwania umowy;
O ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku – wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek; wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank; formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji; przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy; przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego; zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.
Integralną część umowy stanowią regulaminy prowadzenia rachunku bankowego. W wielu przypadkach ich znaczenie jest umniejszane. Zdarza się również, że podczas zawierania umowy nie są one załączane do umowy, pomimo tego, że klienci potwierdzają zapoznanie się z nimi. Zaleca się zwrócenie szczególnej uwagi na treść regulaminów, które uszczegóławiają niektóre zapisy umowy rachunku wspólnego.
Jakie uprawnienia przysługują małżonkom w przypadku posiadania rachunku wspólnego?
Jeżeli umowa nie reguluje odmiennie uprawień, współposiadaczom rachunku wspólnego przysługują następujące prawa:
- każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku;
- każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy.
Umowa rachunku bankowego pozwala na dużą samodzielność każdego z posiadaczy rachunku wspólnego. Każdy z nich może dokonywać wpłat, wypłat lub realizować polecenia przelewu niezależnie od ich wysokości. W celu likwidacji rachunku wspólnego również wystarczy decyzja jednego z jego posiadaczy. Nie dotyczy to zmian treści umowy rachunku wspólnego, bowiem ewentualne zmiany muszą zostać zaakceptowane przez wszystkie strony stosunku prawnego, czyli bank oraz współposiadaczy.
Co się dzieje w przypadku śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku?
W prawie bankowym nie został rozwiązany problem funkcjonowania rachunku wspólnego w przypadku śmierci jednego ze współposiadaczy. Każdy bank ma prawo powyższą kwestię uregulować odmiennie (lub ją pominąć w umowie), stąd na polskim rynku bankowym wykształciły się różne procedury. Koniecznie przed podpisaniem umowy należy zapoznać się z jej szczegółowymi warunkami i regulaminem prowadzenia rachunku bankowego.
W instytucjach finansowych można spotkać następujące praktyki:
Niektóre banki wychodzą z założenia, że w przypadku rachunku wspólnego każdy z dwojga posiadaczy jest właścicielem połowy zgromadzonych środków. Gdy jeden ze współposiadaczy rachunku umiera, jego połowa jest przez bank blokowana, zaś drugi właściciel może swobodnie dysponować pozostałą kwotą.
Bank z wypłatą zablokowanych środków czeka na wyrok sądu w postępowaniu spadkowym. Większość instytucji finansowych przyjmuje jednak, że zgromadzone środki na takim koncie należą w takim samym stopniu do każdego z posiadaczy rachunku. W związku z tym w umowach o prowadzenie rachunku umieszczają zapis mówiący o tym, że gdy jeden ze współposiadaczy umiera, rachunek przekształcany jest w indywidualny, a jego posiadacz ma pełne prawo do zgromadzonych pieniędzy.
Niektóre banki traktują śmierć jednego ze współposiadaczy rachunku, jako okoliczność uzasadniającą rozwiązanie umowy. W tym przypadku środki zgromadzone na koncie przekształcane są w nieoprocentowany depozyt i mogą zostać podzielone pomiędzy pozostającego przy życiu właściciela rachunku i spadkobierców. Inne banki przekształcają wspólne konto w rachunek indywidualny. Pozostałe deklarują, że śmierć współposiadacza rachunku wspólnego nie wpływa na prawa żyjących współwłaścicieli. Niektóre instytucje nie przewidują możliwości przekształcenia rachunku wspólnego w rachunek indywidualny, a jedynie prowadzenie rachunku wspólnego z dopisanym zmarłym właścicielem lub likwidację konta. Należy podkreślić, że całkowita blokada środków na rachunku wspólnym, w przypadku śmierci jednego z posiadaczy jest niedopuszczalna.
Źródła:
- Bezpieczna rodzina – bezpieczny senior wyd. 2, Gdynia 2019.
- Art. 725 Kodeksu cywilnego (Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93) (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740)
- Bieniek, Komentarz do przepisów 51-56, 104 Prawa bankowego [w:] J. Ignaczewski (red.),
- Małżeńskie prawo majątkowe. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2017
- Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140, poz. 939) (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1896)
- Art. 10 Ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2012 r. poz. 855), (t.j. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1643)
- Sikorski (red.), Prawo Bankowe. Komentarz, wyd. 1, Warszawa 2015
- Art. 49 Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140, poz. 939) (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1896)
- Smykla, Prawo bankowe. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2011
